EYT
EYT’de yeni dönemin şifreleri!
Emeklilikte yaşa takılanlar için yapılan EYT çalışması teknik olarak bitti. Bunun yanında 2 düzenleme daha dikkat çekiyor. 18 yaş altında yapılan sigortaların ve ödenen primlerin emeklilik başlangıcı olarak sayılması ile Bağ-Kur ve SSK arasındaki prim farkının giderilmesi için yoğun bir çalışma yapılıyor. Peki yeni emeklilik sistemi nasıl olacak? EYT’liler ilk maaşını ne zaman alacak? Sabah’tan Faruk Erdem’in haberi…
SSK’lı ve Bağ-Kur’lu arasındaki prim farkı giderilmesi için çalışmalar yapılırken, staj sigortası düzenlemesi ile de EYT’nin kapsamının genişlemesi bekleniyor.
EYT ÇALIŞMASI BİTTİ
5,3 milyon memurun beklediği 3600 ek gösterge çalışması sonrası öncelikli gündem halini alan milyonların merakla beklediği EYT çalışması için teknik çalışmasının bittiğini Bakan Bilgin müjdeledi. Bakan Vedat Bilgin, taslak çalışmanın Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a sunulduktan sonra Aralık ayında kamuoyu ile paylaşılacağını açıkladı. EYT yasasının 2023 yılından önce Meclis’e gelerek yasalaşması bekleniyor.
Tüm bunların yanında dikkat çeken bir gelişme daha yaşandı. Staj sigortasının emeklilik başlangıcı olarak sayılması için çalışmalar başladı. Özellikle staj ve çıraklık sigortalarının sayılması noktasında çalışma başlatılması bu konudaki merakları da artırdı.
PRİMLER NASIL HESAPLANACAK?
Bu noktada mevzuatımıza baktığımızda 18 yaş altında yapılan sigortalarda farklı uygulamalar görüyoruz. Öncelikle yaşı kaç olursa olsun çalıştırılan herkese sigorta yapma zorunluluğu bulunuyor.
Dolasıyla zamanında 18 yaş altında çalıştırılan ve uzun vadeli sigorta kollarından primleri ödenim fiili hizmeti de olan gençlerin bu çalışmaları boşa gitmiyor. Yani 18 yaş altında yapılan sigorta geçerli ve ilk tarih işe başlangıç tarihi sayılıyor, primler de emeklilik hesaplamasında kullanılıyor. Burada 18 yaşın önemli olduğu bir kriter ise yıl şartı.
HESAPLAMA NASIL YAPILIYOR?
18 yaş altında yapılan sigorta geçerli ve primler de hesaplamaya dahil ediliyor ancak emeklilik tarihi hesaplanırken üç şarta bakılıyor. Prim, yaş ve yıl. Burada yıl şartına bakılırken 18 yaş önem kazanıyor. Kadınlar için 20 erkekler için 25 yıl şartı 18 yaşın dolduğu tarihten itibaren hesaplanmaya başlıyor.
Örneğin 16 yaşında 1996 yılında işe başlayan bir erkek sigortalı için 25 yıl şartı 18 yaşının dolduğu 1998 yılından itibaren hesaplanıyor ve 2021 yerine 2023’de doluyor.
STAJ VE ÇIRAKLIKTA DURUM
Staj ve çıraklıkta yapılan sigortalar bilindiği gibi mevcut durumda emeklilik hesaplamalarında kullanılmıyor. Ancak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin bu konuda bir çalışma yaptıklarını duyurdu. Eğer bu çalışma sonunda staj ve çıraklık sigortaları başlangıç sayılırsa çoğu 18 yaş altı olduğu için aynı yıl kuralının 18 yaşından başlaması burada da uygulanacak.
EYT’Lİ OLABİLİRLER Mİ?
Burada bir diğer soru ise 18 yaş altında sigorta başlangıcı EYT’li olarak kabul edilir mi? Baktığınız zaman emeklilik hesaplamalarında 18 yaş altı başlangıç olarak sayılıp primler hesaplandığına göre 18 yaş altında 8 Eylül 1999 öncesinde sigortalı olarak çalışmaya başlayanlar da EYT kapsamına girmiş oluyorlar.
SADECE YAŞ ŞARTINI BEKLEYEN EYT’LİLER ERKEN EMEKLİ OLACAK
EYT yasası ile yaş şartını bekleyen EYT’lilerin emeklilik yolu açılmış olacak. 8 Eylül 1999 öncesinde sosyal güvenlik sistemine girmiş olan herkes EYT’li olmasına rağmen hepsinin yasa çıktığında emekli olması da mümkün olmayacak. Çünkü en azından yaş şartı kaldırılsa bile prim ve yıl şartı istenecek.
EN AZ 5000 GÜN GEREKİYOR
8 Eylül 1999 öncesine dönüldüğünde bile yine en az 5000 gün prim gerekecek. Bunun dışında yasanın getirdiği prim gün sayısı kabul edilirse bu kez işe giriş tarihine göre 5000 ile 5975 gün gerekecek.
Böylece EYT’li olmasına rağmen primi eksik olanlar açısından emeklilik mümkün olmayacak. Yasanın başvuru süresine göre bu kişilerin primlerini tamamladıklarında emeklilik hakkı doğmuş olacak.
Burada 3600 günden kısmi emeklilik hakkı olsa da orada yaş şartı bulunuyor. Buna göre kısmi emeklilikte yaş şartı erkeklerde 60 kadınlarda 58’i bulabiliyor.
ERKEKLERE YIL ŞARTI GEREKİYOR
Prim gün sayısını tamamlamış olsa bile bir EYT’linin emekli olabilmesi için yıl şartını da yerine getirmesi gerekiyor. Yasanın çıkmasından önce sigortalı olanlar için kadınlarda 20 erkeklerde ise 25 yıl bekleme şartı bulunuyor.
Buna göre kadınlar açısından yıl şartı 8 Eylül 2019 yılında tamamlandı. Böylece kadın sigortalılar primini tamamladıklarında yıl şartına takılmadan emekli olabilecek.
Erkeklerde ise şu anda 1997 ve öncesinde sigortalı olanlar açısından 215 yıl dolmuş durumda. Sonrasında sigortalı olanlar ise yıl şartının dolmasını beklemek zorunda. Burada da EYT’li erkek sigortalılar açısından 25 yıl şartı 8 Eylül 2024 tarihinde tamamlanmış olacak.
BAŞVURU NE ZAMAN OLUR?
Söylenildiği gibi EYT yasası Aralık ayında Meclis’ten çıkıp yasalaşırsa başvuru süreci de başlamış olur. Burada bir başvuru süresi verilirse bu süre içinde başvurmak gerekebilir. Ancak bir süre konulmaz ise EYT’liler kendi seçtikleri bir tarihte ya da şartları tamamladıkları tarihte başvurabilirler.
EMEKLİLİK MECBUR MU TUTULACAK?
Şu anda uygulanan sistemde emeklilik için sigortalının talebi gerekiyor. Yani sigortalılar isterlerse şartları doldurduktan sonra emekli olmayabiliyor ve çalışmaya devam ediyorlar. EYT yasası ile de zorunlu bir başvuru süreci ve emeklilik olmayacağı belirtiliyor. Burada da isteyen EYT’liler emekli olmak için müracaat edecek?
MAAŞ NE ZAMAN BAĞLANIR?
Emekli maaşları için süreç başvuru tarihi itibariyle başlıyor. Ancak hesaplama başvurulan aydan sonraki ay başından itibaren yapılıyor. Yani Aralık ayında başvuran bir EYT’li için maaş hesaplaması 1 Ocak’tan itibaren yapılır.
EYT’li sigortalı Ocak ayında başvurursa bu kez hesaplama 1 Şubat tarihinden başlatılarak yapılacaktır. Maaş bağlanana kadar biriken tutar emeklinin hesabına yatırılıyor.
OCAK ZAMMI İŞLETİLİR Mİ?
Her yıl emekliler için Ocak ve Temmuz aylarında enflasyon artışı yapılıyor. Bu yeni emeklilere de uygulanıyor. Böylece Aralık ayında müracaat eden EYT’linin Ocak ayında maaşına enflasyon artışı yapılır. Ocak ayında müracaat eden EYT’li açısından ise hesaplama yapılırken Ocak artışı dikkate alınır.
MAAŞ NASIL HESAPLANIR?
EYT’lilerin yani 8 Eylül 1999 öncesinde sigortalı olanların maaşları üç ayrı hesaplama ile belirleniyor. Öncelikle 1999 öncesindeki gün ve kazançlar dikkate alınarak aylık bağlama oranı ile çarpılıyor. Burada çıkan rakam bu güne güncelleniyor.
Daha sonra 1999 ile 2008 arasındaki dönem için de yine aylık bağlama oranı ve yeni güncelleme katsayıları kullanılıyor. Burada büyüme oranı devreye giriyor. 2008 sonrası için ise yine farklı bir aylık bağlama oranı ve büyüme hızının yüzde 30’u alınırken bir önceki yılın enflasyon oranı da maaş hesaplamasında ve güncelleme de kullanılıyor. Böylece bu üç hesap toplanarak emekli maaşı oluşturuluyor.
KİMLER YÜKSEK MAAŞ ALIR?
EYT’lilerde maaşı yüksek olarak hesaplanacak sigortalılar kazancı yüksek olanlar olacak. yani prim gün sayısı çok olanlar değil SGK’ya bildirilen prime esas kazanç yani brüt maaşı yüksek olanlar daha fazla emekli maaşı alacak.
Bütün çalışma hayatı asgari ücret üzerinden bildirilenler ise daha düşük maaş alacak. Burada üç ayrı hesaplama yapıldığı için tüm kazançlar önem kazanıyor. Yani son yıllar değil ilk çalışma hayatınızdan bu güne kadar tüm kazançlarınıza bakılıyor.
SSK VE BAĞ-KUR ARASINDA PRİM FARKI GİDERİLECEK: EMEKLİLİK SİSTEMİNE STANDART GELİYOR
Emeklilik şartları ve hak kazanma koşullarına standart geliyor. Yapılacak düzenlemeyle hem farklı mesleklerde çalışanlar arasında bir eşitleme olacak hem de SSK’lılar ile Bağ-Kur’lular arasındaki prim gün farkı ortadan kalkmış olacak.
Bağ-Kur, SSK ve Emekli Sandığı mensuplarının emekli olmak için bekleme süreleri ve prim gün şartları farklılık gösteriyor. Yine emekli maaşı hesaplanırken de farklı hesaplama sistemleri uygulanıyor.
Örneğin 1995 yılında Bağ-Kur’lu bir kadın sigortalı 7.200 gün (20 yıl) prim biriktirmek zorundayken erkek Bağı-Kur’lu sigortalı için bu şart 25 yıl yani 9.000 günü buluyor. Aynı tarihte işe giren bir SSK’lı ise 570 gün prim ödediğinde emekli olabiliyor. Dolayısıyla bir Bağ-Kur’lu 9.000 gün ile emekli olurken yanında çalıştırdığı SSK’lı bir çalışanı 5.750 gün ile emekli oluyor üstelik daha fazla da emekli maaşı alabiliyor.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin, “Prim gün sayısındaki farklılık ciddi bir sorun. Bunu eşitlememiz lazım. Bunu eşitleyecek bir düzenlemeyi yapacağımızı size söyleyeyim. Burada emekliliği hak etme şartlarını standardize etmemiz lazım” dedi. Yapılacak düzenleme ile SSK’lılar ile Bağ-Kurlular arasındaki prim gün farkı ortadan kalkmış olacak.
NASIL DEĞİŞECEK?
Burada prim eşitleme işlemleri işe giriş tarihine göre de değişecek. Buna göre de üç ayrı dönem ele alınacak.
BİRİNCİ DÖNEM 8 EYLÜL 1999 ÖNCESİ:
8 Eylül 1999 öncesinde sigortalı olmuş bir SSK’lı için prim gün şartı 5.000 bin ile 5.975 gün arasında değişiyor. Burada Bağ-Kur’lu için ise kadınlarda 7.200 gün erkeklerde 9.000 gün olarak uygulanıyor. Bir eşitleme söz konusu olduğunda Bağ-Kur’lular için de 5.000 ile 5.975 gün arasında bir prim şartı getirilmesi söz konusu olacak.
İKİNCİ DÖNEM 1999-2008 ARASI:
Bu dönemde ise SSK’lılarda prim gün şartı kadın erkek ayrımı olmadan 7.000 güne çıkartıldı. Bağ-Kur’da ise erkeklerde 9.000 gün kadınlarda ise 7.200 gün olarak uygulanmaya devam ediyor. Bir eşitlenme söz konusu olduğunda ise Bağ-Kurlular için de kadın erkek ayrımı olmadan prim gün sayısı 7.000 güne indirilecek.
ÜÇÜNCÜ DÖNEM 2008 SONRASI:
Bu dönemde ise SSK’lar için prim gün sayısı kadın erkek ayrımı olmadan 7.200 güne çıkartıldı. Bağ-Kur’da ise yine kadınlar 7.200 erkekler ise 9.000 gün şartıyla emekli olmaya devam ediyor. Burada bir eşitleme söz konusu olduğunda ise yine Bağ-Kur’lularda da kadın erkek ayrımı olmadan prim gün sayısı 7.200 gün olarak uygulanacak.
KISMİ EMEKLİLİKTE EŞİTLİK
Tam emeklilik dışında kısmi emeklilik açısından da iki kurum arasında farklılıklar bulunuyor. SSK’lılar 8 Eylül 1999 öncesinde sigortalı olmuşlar ise 15 yıl 3.600 gün ile kısmi emekli olurken Bağ-Kur’lularda bu şart 5.400 güne çıkıyor.
8 Eyül 1999 sonrasında ise SSK’lılar 25 yıl ve 4.500 gün ile emekli olurken BAĞ-Kur’lularda şart yine 5.400 gün yani 15 yıl prim olarak uygulanıyor. Burada sağlanacak bir eşitlik ile Bağ-Kur’lular için de 3.600 gün veya 4.500 gün ile emeklilik söz konusu olabilecek.
SON 3.5 YIL KURALI KALKIYOR MU?
Bağ-Kur ve SSK arasında emeklilik için gerekli prim şartı eşitlendiğinde son 3.5 yıl kuralının da kalkması gündeme gelebilecek. Mevcut durumda sigortalılar farklı kurumlarda çalışmışlar ise son 7 yıllık sigortalılık süresinde hangi kurum fazla ise emeklilik o kurumun şartlarından yapılıyor.
Burada şartlar eşitlendiğinde sigortalıların artık 3.5 yıl farklı bir kurumda çalışma zorunluluğu da ortadan kalkmış olacak.
